Patiënten met bewegingsstoornissen zoals de ziekte van Parkinson bij wie medicatie geen uitkomst biedt, kunnen de afgelopen 30 jaar geholpen worden door diepe hersenstimulatie. Hierbij plaatst een neurochirurg elektroden in bepaalde hersenkernen van de patiënten. Deze elektroden geven voortdurend pulsen af waardoor de symptomen van de bewegingsstoornis verminderen. Diepe hersenstimulatie is effectief, maar werkt niet voor iedereen even goed. Sommige patiënten houden last van bijwerkingen, ook al zijn hun symptomen verminderd. Zo kunnen ze last hebben van onduidelijker spreken, balansproblemen of zelfs gedragsveranderingen. De afgelopen jaren is daarom veel onderzoek gedaan naar adaptieve DBS (aDBS), waarbij er alleen pulsen worden afgegeven wanneer de hersenen van de patiënt daar zelf om vragen.

Van DBS naar aDBS

Bij aDBS meten de geïmplanteerde elektroden continu hersensignalen waaraan je de ernst of aanwezigheid van symptomen kunt afleiden. Alleen wanneer de hersenactiviteit is verstoord, wordt er vanuit de elektroden een serie pulsen gegeven. Zo verminderen de symptomen, en krijgen mensen geen stimulatie meer op momenten dat dit niet nodig is. Martijn Beudel: “We hopen dat patiënten hierdoor minder bijwerkingen ervaren en mogelijk meer effect merken.” aDBS is een behandelmethode die als het ware op maat gemaakt is voor de patiënt, omdat de eigen hersenen de pulsen aansturen.

De adaptieve technologie kan worden toegepast door middel van een update in de software. Het DBS-systeem zelf (de hardware) hoeft hiervoor niet aangepast te worden. Dit houdt in dat patiënten die al een DBS-operatie hebben ondergaan waarbij elektroden van een bepaald type in de hersenen zijn geïmplanteerd, geen tweede operatie hoeven te krijgen. De arts, klinisch technoloog of verpleegkundig specialist die de elektroden bij deze patiënten zodanig afstelt dat er zo min mogelijk symptomen en bijwerkingen zijn, kan ook deze nieuwe adaptieve DBS-technologie instellen.

Eerste patiënt ter wereld

Zo gebeurde dat vandaag ook bij de eerste patiënt die de behandeling kreeg van Amsterdam UMC-neuroloog Martijn Beudel, een wereldprimeur voor het nieuwe aDBS-systeem buiten studieverband. “Bij deze patiënt van 47 jaar oud met de ziekte van Parkinson heeft DBS al enorm geholpen. Toch hield hij nog last van bijwerkingen. Daarom hebben we het bij hem al eerder geïmplanteerde systeem als het ware een ‘update’ gegeven naar het adaptieve systeem. Hiermee zal hij dus alleen pulsen van de elektroden ontvangen als zijn hersensignalen aangeven dat dit nodig is.”

Adaptieve DBS in de toekomst

Adaptieve DBS kan uitkomst bieden voor patiënten bij wie continue DBS onvoldoende werkt of die bijwerkingen ervaren. De adaptieve techniek is onderzocht op veiligheid en gebruik voor toepassing in het ziekenhuis. Het wordt echter niet meteen toegepast bij alle patiënten die nu DBS krijgen. Beudel en zijn collega’s willen met wetenschappelijk onderzoek eerst  achterhalen of aDBS effectiever is bij alle patiënten, dus ook de patiënten bij wie DBS al effect heeft en die geen bijwerkingen ervaren. “Dat is wereldwijd nog nooit op grote schaal buiten een laboratorium aangetoond,” aldus Martijn Beudel. De eerste stappen voor dit onderzoek zijn al gezet.