Door Sophie van Zonneveld, onderzoeker UMC Groningen

Het gaat om een gerandomiseerde en gecontroleerde studie waaraan onder andere 49 mensen met de ziekte van Parkinson deelnemen. De eerste resultaten worden in de loop van 2025 verwacht. Wel kunnen we alvast het een en ander delen over ons BrAIN voedingspatroon in het onderzoek. Stel je wilt zo gezond mogelijk eten, wat raden wij dan aan?

De link tussen voeding en hersengezondheid

Er is een sterke verbinding tussen onze darmen en onze hersenen. Wat we eten beïnvloedt niet alleen onze spijsvertering, maar ook hoe onze hersenen functioneren. Dit wordt de darm-hersen-as genoemd. In onze darmen leven microbiota (onder andere bacteriën, schimmels en virussen). Deze microbiota leven in gezonde toestand in balans. Wanneer er sprake is van een disbalans in de samenstelling en het metabolisme van de darmmicrobiota, ook wel dysbiose genoemd, kan dat spijsverteringsaandoeningen veroorzaken en invloed hebben op andere organen en systemen. Dysbiose kan leiden tot een verhoogde doorlaatbaarheid van het darmslijmvlies, wat laaggradige systemische ontsteking in het lichaam en de hersenen kan veroorzaken. Dergelijke verstoringen worden in verband gebracht met een verhoogde doorlaatbaarheid van de bloed-hersenbarrière, mentale stoornissen en neurodegeneratieve ziekten. Met andere woorden: Naast andere factoren kan het veelvuldig eten van ongezonde voeding leiden tot ontstekingen in de darmen en deze ontstekingen beïnvloeden ook het functioneren van de hersenen.

Wat is ontstekingsremmende voeding?

Ontstekingsremmende voeding is rijk aan voedingsmiddelen die helpen om ontstekingen in het lichaam te verminderen. Wij hebben een literatuurstudie gedaan naar wat er per productgroep te vinden is over ontsteking. Op basis van al dit onderzoek hebben we het Brain Anti-Inflammatory Nutrition (BrAIN) dieet ontwikkeld. Het woord ‘dieet’ wordt vaak gelinkt aan afvallen, maar dat gaat hier niet op. Dit volwaardige voedingspatroon combineert de beste elementen van ontstekingsremmende voeding en is specifiek gericht op gezond functioneren van de hersenen.

Het Brain Anti-Inflammatory Nutrition (BrAIN) voedingspatroon

Het BrAIN dieet lijkt op andere gezonde voedingspatronen zoals het Mediterrane en het MIND dieet (zie tabel 1), maar legt extra nadruk op voedingsmiddelen die vooral goed zijn voor de hersenen. Het lijkt in de basis op een gezond eetpatroon zoals voorgeschreven door de Gezondheidsraad. Wel zijn er een aantal specifieke aandachtspunten in het BrAIN voedingspatroon zijn (zie ook tabel 1):

1. Groenten en fruit: Vooral groene bladgroenten, cruciferen groente, blauwe bessen zijn erg goed.
2. Volkorenproducten: Deze bevatten veel vezels die goed zijn voor onze darmbacteriën.
3. Peulvruchten: Zoals bonen, linzen en kikkererwten.
4. Vette vis: Rijk aan omega-3 vetzuren, die ontstekingen kunnen verminderen.
5. Noten en zaden: Vooral walnoten lijken erg gezond te zijn voor de hersenen en lijnzaad goed voor de darmbacteriën want hoog in vezels.
6. Olijfolie: Bevat gezonde vetten en antioxidanten.
7. Gefermenteerde voedingsmiddelen: Zoals yoghurt, kefir en zuurkool. Deze zijn goed voor onze darmbacteriën.

Aan de andere kant wordt een aantal producten afgeraden, dit zijn:  

• Ultra-bewerkte voedingsmiddelen: Zoals koekjes, chips en kant-en-klaarmaaltijden.
• Rood vlees: Vooral bewerkt vlees zoals worst, ham en voorgekruid en gepaneerd vlees.
• Suikerrijke dranken: Zoals frisdrank en vruchtensappen met toegevoegde suikers.
• Alcohol

Hoe kan dit helpen bij hersenaandoeningen?

In de wetenschappelijke literatuur zien we aanwijzingen dat deze manier van eten kan helpen bij verschillende aandoeningen zoals depressie en angststoornissen, bipolaire stoornis, schizofrenie, de ziekte van Parkinson en de ziekte van Alzheimer.

Het lijkt erop dat ontstekingsremmende voeding op verschillende manieren kan helpen. Een belangrijke verklaring ligt in de darmen. In onze darmen leven miljarden bacteriën die sterk worden beïnvloed door wat we eten. Vooral plantaardig voedsel met veel vezels en gezonde stoffen (polyfenolen) is goed voor deze darmbacteriën. Als we gezond eten, maken deze bacteriën stoffen aan die ontstekingen remmen die via de darm-hersen-as ook invloed hebben op onze hersenen.

Een tweede belangrijke verklaring is dat gezonde voeding ontstekingen in het hele lichaam vermindert. Bij veel psychische aandoeningen en hersenziekten spelen ontstekingen een rol. Voeding rijk aan groenten, fruit, volkorenproducten en gezonde vetten uit bijvoorbeeld vette vis kan deze ontstekingen verminderen.

Ook beschermt gezonde voeding onze cellen tegen schade. In ons lichaam ontstaan dagelijks schadelijke stoffen (vrije radicalen). We krijgen beschermende stoffen (antioxidanten) binnen via onze voeding, maar ons lichaam maakt deze ook zelf aan. Vooral als we veel koolsoorten eten, zoals broccoli en bloemkool, gaat ons lichaam meer van deze beschermende stoffen maken.

Daarnaast beïnvloedt voeding de aanmaak van belangrijke stoffen in onze hersenen, zoals serotonine en dopamine. Deze stoffen beïnvloeden onze stemming en beweging. Bepaalde eiwitten in onze voeding zijn de bouwstenen voor deze stoffen. Ook onze darmbacteriën spelen hierbij een rol.

Gezonde voeding beschermt onze hersencellen ook en helpt bij het maken van nieuwe verbindingen tussen hersencellen. Vooral omega-3 vetzuren uit vette vis en bepaalde stoffen uit groenten en fruit zijn hierbij belangrijk. Dit is extra belangrijk bij ziekten zoals parkinson, waarbij hersencellen beschadigd raken.

Tot slot kan voeding zelfs invloed hebben op hoe onze genen werken. Wat we eten kan bepaalde genen aan- of uitzetten, wat weer invloed heeft op ontstekingen en de werking van onze hersenen.

Het is wel belangrijk om te weten dat niet iedereen hetzelfde reageert op voeding. Dit komt door verschillen in genen, darmbacteriën en omgeving. Wetenschappers doen nog steeds onderzoek om beter te begrijpen hoe dit allemaal precies werkt. Ze gebruiken hiervoor geavanceerde technieken om te kijken naar stofwisselingsproducten, eiwitten en de hersenen.

Wat betekent dit voor mensen met een hersenaandoening?

De bevindingen van het literatuuronderzoek suggereren dat we door onze voeding te veranderen onze hersengezondheid kunnen verbeteren. Voor mensen met psychische aandoeningen of hersenziekten zou dit een waardevolle aanvulling kunnen zijn op hun bestaande behandeling.

Het is wel belangrijk om een paar dingen in gedachten te houden:

1. Voeding is niet alles: Hoewel voeding belangrijk is, is het geen vervanging voor medische behandeling. Het is altijd belangrijk om met een arts te overleggen voordat je grote veranderingen in je behandeling aanbrengt.
2. Meer onderzoek is nodig: Hoewel de eerste resultaten veelbelovend zijn, zijn er nog grotere studies nodig om precies te begrijpen hoe effectief deze voedingsaanpak is.
3. Het kan voor iedereen goed zijn: Zelfs als je geen hersenaandoening hebt, kan het opnemen van meer ontstekingsremmende voedingsmiddelen in je dieet goed zijn voor je algehele gezondheid.

Conclusie

Hoewel er nog veel te leren valt, suggereert het huidige onderzoek dat het veranderen van onze voeding een krachtig hulpmiddel kan zijn voor het verbeteren van onze hersengezondheid. Deze review vat het bewijs samen over ontstekingsremmende diëten en hun mogelijke voordelen voor mensen met mentale stoornissen en neurodegeneratieve ziekten. Een optimaal voedingspatroon ter verbetering van mentale en hersengezondheid moet bestaan uit 3 componenten:

(1) voedingsmiddelen die de hersenen nodig hebben voor neuronale gezondheid;

(2) rijk aan voedingsvezels om het darmmicrobioom te voeden;

(3) weinig ontstekingsbevorderende en juist veel ontstekingsremmende producten om het immuunsysteem te ondersteunen.

Of je nu een hersenaandoening hebt of gewoon je hersenen in topconditie wilt houden, het overwegen van een meer ontstekingsremmend voedingspatroon zou een goede stap kunnen zijn. Praat altijd met een arts of diëtist voordat je grote veranderingen in je voeding aanbrengt, vooral als je een bestaande medische aandoening hebt.

Besproken artikel

van Zonneveld, S.M.; van den Oever, E.J.; Haarman, B.C.M.; Grandjean, E.L.; Nuninga, J.O.; van de Rest, O.; Sommer, I.E.C. An Anti-Inflammatory Diet and Its Potential Benefit for Individuals with Mental Disorders and Neurodegenerative Diseases—A Narrative Review. Nutrients 2024, 16, 2646. https://doi.org/10.3390/nu16162646