Door werkgroep wetenschapsnieuws

Twee subtypes

Begin 2021 stelde de Deense onderzoeker Per Borghammer een ‘model’ voor [2], bestaande uit een schematische beschrijving van de manier waarop de ziekte van Parkinson zich ontwikkelt. Volgens hem zou de ziekte op één plaats in het lichaam beginnen door verkeerde vouwing van het eiwit alfa-synucleïne, en vandaaruit zou de ziekte zich verspreiden. De verkeerde vouwing zou veroorzaakt kunnen worden door externe stoffen, zoals pesticiden en luchtverontreiniging, op plaatsen in het lichaam die makkelijk toegankelijk zijn voor die stoffen, zoals de slijmvliezen in de darmen en de neus. Het verloop van de ziekte zou sterk afhangen van waar de ziekte begint. Borghammer onderscheidde daarom twee types van de ziekte:

1. brain-first-parkinson, waarbij de ziekte aan een kant van de hersenen begint, bv in het reukgedeelte van de hersenen dat met de neus in verbinding staat.
2. body-first-parkinson, waarbij de ziekte begint in zenuwen buiten de hersenen, hoogstwaarschijnlijk in darmzenuwen, en zich vandaar via andere zenuwbanen naar de hersenstam verspreidt.

Bij ieder type hoort een bepaald verloop van de ziekte.

Bij patiënten met brain-first-parkinson beginnen de motorische problemen meestal aan één kant van het lichaam. Andere symptomen zoals obstipatie, blaasproblemen en levendige dromen komen later in het ziekteverloop voor dan bij body-first-parkinson.

Bij body-first-parkinson beginnen de motorische problemen aan beide kanten van het lichaam tegelijkertijd omdat de ziekte vanuit de darmen eerst de hersenstam bereikt. Deze vorm van parkinson gaat vaak ook gepaard met een snellere cognitieve achteruitgang.

Op welke waarnemingen is de tweedeling gebaseerd?

Om na te gaan hoe goed het model is, is het vergeleken met informatie uit diverse bronnen, zoals

1. beeldvorming (MRI, CT-scans en geavanceerde technieken die moleculaire processen zichtbaar maken);
2. informatie over de ontwikkeling van de klachten;
3. onderzoek van weefsel van overleden patiënten.

De MRI beelden leverde dubbelzinnige resultaten op, maar de andere informatie ondersteunde het model.

Kritiek en nut

Het is goed dat er een model is, maar er blijven wel allerlei vragen. Zo wordt er nadruk gelegd op de factoren die van buiten komen, zoals luchtverontreiniging en pesticiden, terwijl infecties en de (genetische) ontvankelijkheid voor de ziekte ook een rol spelen. Verder zou je denken dat reukproblemen het meest voorkomen bij brain-first parkinson, omdat de trigger dan via de neus binnen komt. Maar dat is niet zo: reukproblemen komen juist vaker voor bij body-first parkinson. Waarom dat zo is, wordt niet goed begrepen, al zijn er wel mogelijke verklaringen voorgesteld.

In een zeer recent artikel [3] beschrijft Borghammer zelf, met enkele co-auteurs, een aantal zwakheden van het model, met suggesties voor nieuwe testen.

Er is ook meer algemene kritiek, met name op de voorgestelde tweedeling. Die zou veel te kunstmatig zijn, omdat iedere parkinsonpatiënt in feite uniek is.

Ook al is de werkelijkheid altijd ingewikkelder dan een model, toch zijn modellen nuttig. Ze geven richting aan onderzoek, en - misschien belangrijker nog - het brain-first/body-first model laat zien hoe het mogelijk is dat twee personen met parkinson verschillende klachten hebben en een verschillend verloop van de ziekte.

Referenties

[1] Jacob Horsager en Per Borghammer, 2024. Brain-first vs. body-first Parkinson's disease: An update on recent evidence. Parkinsonism & Related Disorders, 106101.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1353802024001135

[2] Per Borghammer, 2021. The -Synuclein Origin and Connectome Model (SOC Model) of Parkinson’s Disease: Explaining Motor Asymmetry, Non-Motor Phenotypes, and Cognitive Decline. 
Journal of Parkinson’s Disease 11 (2021) 455–474
https://content.iospress.com/articles/journal-of-parkinsons-disease/jpd202481

[3] Dorsey, E. Ray, Briana R. De Miranda, Jacob Horsager en Per Borghammer, 2024. The Body, the Brain, the Environment, and Parkinson’s Disease. Journal of Parkinson's Disease, pre-press, p 1-19.
https://content.iospress.com/articles/journal-of-parkinsons-disease/jpd240019