Hallucinaties en wanen, psychose en delier
5 maart 2024
Psychoses kunnen zich uiten in een stoornis in de waarneming (hallucinaties), zoals visioenen en het horen van stemmen. Mensen zien soms vreemde beelden met mensen en dieren, die angst kunnen veroorzaken. Zij kunnen er in verschillende mate last van hebben; soms treedt het alleen ’s nachts op. Mensen met deze klachten beseffen soms goed dat de beelden niet echt zijn, maar kunnen er ook van overtuigd zijn dat ze het werkelijk zien of horen, ondanks dat anderen het niet waarnemen. Achterdochtige opvattingen en achtervolgingswanen kunnen bij de ziekte van Parkinson ook optreden. Deze klachten zijn vaak moeilijk om mee om te gaan.
Oorzaak
Het optreden van psychose bij de ziekte van Parkinson kan veroorzaakt worden door:
- de ziekte van Parkinson zelf
- het gebruik van sommige anti-parkinsonmedicatie
- andere lichamelijke aandoeningen
De kans op het optreden van een psychose wordt vergroot door:
- een hogere leeftijd
- een langere ziekteduur
- geheugenklachten
- stoornissen in de aandacht
- slechtziendheid
Door de ziekte van Parkinson
Bij de ziekte van Parkinson zijn er onder andere afzettingen van ‘Lewy-lichaampjes’ in de hersenen aangetoond. Wanneer deze Lewy-lichaampjes in bepaalde delen in grote hoeveelheden voorkomen kan dit leiden tot psychotische klachten, die vooral bestaan uit visioenen (visuele hallucinaties). Hoe ouder iemand is en hoe langer de ziekte bestaat, des te meer Lewy-lichaampjes worden gevonden. Dit geeft een grotere kans op een psychose. Vaak spelen er nog andere factoren een rol, zoals een veranderde beschikbaarheid van de signaalstof dopamine in de hersenen of een slechte lichamelijke conditie.
Door het gebruik van parkinsonmedicatie
Bepaalde parkinsonmedicatie kan psychoses uitlokken. Dit zijn vooral de medicijnen die dopamine aanvullen of de aanmaak stimuleren, de zogenaamde dopamine-agonisten. Psychoses kunnen optreden wanneer de dopamine-bindingsplaatsen teveel gestimuleerd worden door deze medicijnen. Wanneer de dosering van de medicatie wordt verhoogd, kunnen ook opeens
psychotische klachten ontstaan. Ook andere medicijnen kunnen deze ongewenste bijwerking hebben.
Door een lichamelijke aandoening
Vooral bij het optreden van een blaas- of urineweginfectie of een longontsteking kunnen mensen plotseling verward en psychotisch worden. Dit wordt wel een delirium genoemd. Mensen met de ziekte van Parkinson die vaker een psychose hebben gehad, kunnen de eerste signalen van een psychose vaak goed benoemen. Ook naasten herkennen dit vaak, zodat tijdig een behandeling gestart kan worden.
Behandeling
Psychotische belevingen kunnen over het algemeen goed behandeld worden en zijn vaak geen reden voor een opname. Wanneer er sprake is van een lichamelijke aandoening, moet die worden behandeld. Wanneer de medicatie de oorzaak van de psychotische belevingen is, wordt in eerste instantie geprobeerd om de dosering van de medicatie te verlagen. Helaas is het risico groot dat de symptomen van de ziekte van Parkinson daarna in ernst toenemen. Het gewenste effect van de medicatie en het ongewenste psychotische effect moeten zo afgewogen worden.
Soms kan voorgeschreven medicatie vervangen worden door andere medicatie. Als dit niet kan, wordt er een medicijn tegen psychose voorgeschreven. Er zijn twee soorten medicijnen die tegen een psychose bij de ziekte van Parkinson gegeven kunnen worden: atypische antipsychotica en acetylcholinesteraseremmers.
Atypische antipsychotica
Dit zijn medicijnen tegen psychose die de dopamine-receptoren blokkeren. Bij de ziekte van Parkinson kunnen er twee middelen voorgeschreven worden:
Een lage dosering clozapine is meestal voldoende om de psychotische verschijnselen te bestrijden. Eventuele bijwerkingen van clozapine zijn onder andere slaperigheid, lage bloeddruk en toegenomen eetlust. Een andere mogelijke bijwerking van clozapine is een vermindering van het aantal leukocyten (witte bloedcellen) in het bloed. Deze bijwerking treedt op bij gemiddeld 1 op de 100 gebruikers. Daarom wordt bij de gebruikers van clozapine de eerste drie maanden eenmaal per week en daarna eenmaal per drie maanden bloedonderzoek gedaan.
Quetiapine is een ander atypisch antipsychoticum dat bij de ziekte van Parkinson voorgeschreven kan worden. Met quetiapine is minder ervaring dan met clozapine, maar het voordeel is dat er geen controle van het aantal witte bloedcellen nodig is omdat quetiapine daar geen effect op heeft. De meest voorkomende bijwerkingen zijn slaperigheid, duizeligheid en toegenomen eetlust.
Cholinesteraseremmer
Cholinesteraseremmers zijn medicijnen die de afbraak van boodschapperstof acetylcholine remmen. Hierdoor stijgt de hoeveelheid acetylcholine in de hersenen. De prikkeloverdracht tussen de zenuwcellen kan hierdoor optimaal blijven en de symptomen van dementie mogelijk beperken.
Dit medicijn die wordt voorgeschreven bij mensen met dementie bij de ziekte van Alzheimer of parkinson. In de praktijk blijkt dit medicijn ook effectief te zijn tegen psychotische belevingen. De meest voorkomende bijwerking is misselijkheid.
Het spreekt vanzelf dat niet op voorhand te zeggen is welke medicatie het meest effectief zal zijn. Voor het starten van de medicijnen zal uw behandelend arts met u overleggen wat de voor- en nadelen voor u zijn.
Ondersteuning
Omdat mensen verward en angstig kunnen zijn als ze last hebben van psychotische belevingen, is het belangrijk om hen een veilige en vertrouwde omgeving te bieden. Het optreden van psychotische belevingen is ook voor naasten een ingrijpende emotionele gebeurtenis.
Het heeft meestal weinig zin om in discussie te gaan over de psychotische belevingen; dat geeft meestal meer onrust. Op een vriendelijke manier iemand geruststellen is het meest effectief.
Wat u kunt doen
Wanneer u merkt dat u belevingen hebt die niet door anderen worden waargenomen, zijn dat tekenen van een psychose. Als anderen u daar op attenderen, is het verstandig om dit serieus te nemen. Vooral wanneer er kort daarvoor veranderingen zijn geweest in uw medicatie of als u lichamelijk ziek bent, bent u kwetsbaarder voor een psychose. Neem dan contact op met uw behandelend arts.
Ga terug naar de informatie over verandering in denken en emotie