10 vragen over yoga in Parkinson Magazine (2020)

Yoga4Parkinson (Parkinson Magazine 2021)

Maar ook zonder therapeutische doelstelling kan yoga toch therapeutische effecten   hebben. De effectiviteit moet uiteraard wel aantoonbaar zijn.   De resultaten van moderne hersenscans zijn wat dit betreft bemoedigend. “Er waren al aanwijzingen dat mindfulness meditatie en yoga een positieve invloed hebben op pijnbeleving en het behouden van verstandelijke vermogen bij veroudering”[ii].  

De vroege yoga had vooral een spiritueel karakter, mediteren en het cultiveren van een goede levenshouding (waarheid, zuiverheid, geweldloosheid en discipline). Dit reiken naar het hoogste levensdoel is in het Hindoeïsme een aanloop naar een volgend leven. Aandachtig lichamelijk oefenen diende als voorbereiding op het mediteren. Er was vooral concentratie op het ademen.

Later werd yoga steeds meer fysiek met de nadruk op het oefenen van lichaamshoudingen (asana’s). Het verbeteren van het lichaamsbewustzijn werd een centrale doelstelling met ook aandacht voor het evenwicht van lichaam en geest. Zo ontstond  de hatha-yoga, die in de 15e eeuw na Chr. werd gedocumenteerd.  Bijna alle typen van deze meer fysieke yoga gebruiken de volgende oefenvormen: lichaamshoudingen in vaste volgorde (asana), bewust ademen (pranayama) en diepe ontspannen (savasana).

Actuele betekenis

Halverwege de 19e eeuw kwam in de westerse wereld interesse voor yoga. De grootste belangstelling kwam echter pas in de tweede helft van de 20e eeuw. Sommigen zochten een meer spiritueel alternatief voor de materialistische westerse samenleving. Anderen zagen in yoga een mogelijk alternatief voor of aanvulling op reguliere behandelwijzen. Hier lijken inderdaad mogelijkheden te liggen. Wellicht ook voor yoga zonder therapeutische doelstelling, waarbij de oefeningen hooguit wat worden aangepast om deze haalbaar en veilig te maken met parkinson. En vooral voor yoga met een therapeutische doelstelling, gegeven door docenten met kennis van parkinson en visie op wat yoga kan doen voor deze doelgroep.

Beschrijving van de therapie

Er zijn veel vormen van yoga. Yoga-wijzer.nl noemt vijf stromingen: hatha-, power-, kundalini- en raja-yoga.

Maar er is meer.  Zo is er b.v. ook nog een onderscheid tussen “gewone” hatha-yoga en hatha-flow-yoga, waarin houdingen elkaar in een flow opvolgen.

Er zijn veel oefenhoudingen in yoga. De moeilijkste uit de klassieke yoga ontbreken op yoga-wijzer.nl. Toch staan hierop 19 lichaamshoudingen, ingedeeld in vier categorieën: beginhoudingen, liggende, zittende en staande.  Docenten leggen vaak eigen accenten wat betreft oefenhoudingen. Variatie  ontstaat verder doordat docenten zich per houdingsoefening meer of minder de hoge eisen volgen van de klassieke oefenleer. Het temperen van de eisen is extra duidelijk bij het oefenen van bewust ademen.  Pranayama de klassieke ademleer, is vaak zwaar en gericht op energetische effecten. Tegenwoordig gaat men vaak uit van de natuurlijke ademhaling. De kunst is dichter te komen bij het ritme van de eigen natuurlijke ademhaling, en er op te letten wat dit verder doet met je lichaam en geest. Savasana (diepe ontspanning) kan onderdeel zijn van het ademwerk  of in diens verlengde liggen.

Contouren van yoga als therapie bij parkinson

De  volgende beschrijving maakt dankbaar gebruik van de inbreng door Greetje de Jong een yogadocent die parkinson kent van uiterst nabij. Haar yoga gaat uit van de eigen dagelijkse bewegingen van de deelnemer. Zij gebruikt het door yoga verbeterde lichaamsbewustzijn om te oefenen met de motoriek. Zo worden de dagelijkse bewegingen van iemand met parkinson wat soepeler. Bewustzijn en de kwaliteit van bewegen worden doelgericht geoefend. Elk aspect (bv een hand) heeft steeds een verbinding met andere delen van het lichaam (andere hand, en voeten). Deze lichaamsdelen worden dan apart en in samenhang geoefend. Het versoepelen van de wervelkolom is  daarbij essentieel voor gebruik van de ledematen. Zo zijn bij het lopen zowel het bekken als de schoudergordel betrokken. Het oefenen versterkt het bewustzijn en verbetert daarmee het looppatroon. Wanneer dit wat beter gaat, zal dit ook de stemming verbeteren. Dat de geest invloed heeft op het lichaam vinden we vanzelfsprekend. (Als we opgewekt zijn, staan we rechter op). Dat het lichaam omgekeerd ook invloed heeft op de geest kan men eveneens dagelijks ervaren, en extra sterk in een  oefensessie yoga.  Dit gegeven (wisselwerking van lichaam en geest) is in yoga uitgewerkt en toepasbaar gemaakt. De docent benut eeuwenlange ervaring met yoga, soms in kruisbestuiving met nieuwe inzichten uit hersenonderzoek. B.v. door nek en schouderoefeningen  te richten op de hersenstam die spieren aanstuurt.

In yoga krijg je alle tijd om bewust te worden hoe je motoriek functioneert. Dat bewustzijn wordt dan weer ingezet om bewegingen, die niet meer “vanzelf” gaan, via het bewustzijn op gang te brengen.  Vaak blijkt datklachten een verrassend begin hebben. Oefenen met dat begin kan verlichting brengen in de situatie van nu.  Er wordt op eenvoudige wijze geoefend met lichaam en adem om te komen tot meer harmonie, ontspanning en beter functioneren. Elk mens heeft een persoonlijk ritme, gekoppeld aan de eigen ademhaling. Deze diepere verbinding wordt bewust gemaakt. Het ademen is de brug naar meer mentale lagen.  Ademwerk geeft een ongekende dimensie aan het “gewone“  oefenen. Het ondersteunt zowel de grove, de fijne, als de zeer fijne motoriek.  Forceren hoort niet bij yoga. Ieder bepaalt de eigen grens.  In een yogales leer je omgaan met grenzen zoals in relatie tot spanning, pijn, onmacht, belasting en angst. Er zijn ook succeservaringen, blijdschap over wat wel kan, genieten van stilte, rust, ontspanning en zelfvertrouwen met nieuwe energie. In zo’n context kan bijvoorbeeld blijken dat de tremor er nog wel is maar in mindere mate dan eerder en meer geaccepteerd.

Effectiviteit en veiligheid

Een overzichtsartikel over de effectiviteit bij parkinson van meerdere complementaire & alternatieve therapieën1), zegt op basis van “evidence-based reviews” zegt over yoga: “Het is een unieke vorm van aandachtig oefenen die toonde significante verbetering te brengen in de tred van lopen, flexibiliteit, spiersterkte, en kwaliteit van leven bij ouderen met medische aandoeningen waaronder pijn, artritis, gespannenheid (hypertensie), angst en depressie”. Yoga oefeningen met aandachtig ademen verlagen het cortisol niveau, verhogen “GABAergic activity” (dempende neurotransmitter) en verbeteren daardoor stemming- en angstproblemen, bij gezonde patiënten. Yoga is toepasbaar bij parkinson want kan afgestemd op individuele patiënten met uiteenlopende mogelijkheden en worden afgestemd op verschillende doelen zoals flexibiliteit, kracht, lichaamshouding  en ontspanning.

Het artikel noemt ook een verkennende studie die toont dat yoga geschikt is voor mensen met parkinson. Het bleek dat 12 weken yoga, in vergelijking met gangbare therapieën, meer verbetering brengt in motoriek en balans. Niet-motorische storingen bleven buiten het onderzoek. Omdat de populariteit van yoga toeneemt, is meer onderzoek gewenst waarin ook de niet-motorische effecten moeten worden meegenomen, zegt het overzichtsartikel.

Veiligheid

Bij goed opgeleide docenten die in staat zijn de therapie af te stemmen op de kwetsbaar-heden van individuele deelnemers (b.v. balansproblemen), lijkt yoga een veilige therapie.

Behandelaars

Let er op of de behandelaar wel een erkende opleiding met succes (certificaat) heeft gevolgd. Ook belangrijk  is de noodzakelijke vertrouwdheid van de behandelaar met de bijzondere problemen en mogelijkheden bij parkinson. Het is jammer dat via de zorgzoeker van ParkinsonNet geen behandelaars zijn te vinden die aan dit laatste criterium voldoen.

Vergoeding

Er zijn (ons) geen gevallen bekend waarin yoga door de zorgverzekeraar wordt vergoed. Vraag voor alle zekerheid bij zorgverzekeraars met de optie alternatieve behandelingen, of er contracten zijn met yoga-docenten.  

Voor verdere informatie

Enkele organisaties:

• Yoga4parkinson
• Vereniging Yogadocenten Nederland (yoga en pilates)
• Lyengar Yoga Vereniging Nederland (tamelijk jonge vorm van hatha-yoga)
• Vereniging van Yoga leerkrachten Nederland
• Kundalini yoga (o.a. creatieve meditaties).

Lees hier een artikel over yoga, welke is verschenen in Parkinson Magazine 2 van 2020.

Verder

• Zie eindnoten
• www.yoga-wijzer.nl