In het westen verdween massage uit de officiële gezondheidsleer na de Romeinse tijd. Massage leefde voort in de informele gezondheidsleer van het volk. Dit tot ergernis van de medische establishment. Maar in de eerste helft van de 19e eeuw ontwikkelde Per Hendrik Ling de Zweedse Massage. Enkele artsen namen zijn methode over. Een halve eeuw later introduceerde de Nederlandse arts Johann Mezger massage in de wetenschappelijke wereld. Hij stelde codes op voor toepassing, waarvan sommige nog gelden.

Actuele betekenis

In de 20e eeuw werd de belangstelling voor MT groter. Daarbij hielp dat de behandeling een behaaglijk gevoel kan geven, en zorgt voor “even ontspanning” in een veelal gehaast bestaan. Sommigen zagen in MT een middel tegen ziekten zoals chronische pijn, Fibromyalgie (“weke delen reuma”) en MS. Bij parkinson wordt MT echter betrekkelijk weinig toegepast. Toch kan MT ook hier interessant zijn. MT zou hier misschien enige verlichting kunnen geven bij enkele veel voorkomende klachten met name stijfheid, pijn en stress.

Ook medische onderzoekers kregen interesse in MT. Zij bedachten hypotheses over hoe de eventuele werkzaamheid van MT te verklaren. Moyer et al (2004) vonden in een overzichtsstudie de volgende hypothesen:

 1e MT sluit de poort voor pijnprikkels;

2e  MT remt de productie van stresshormonen:

3e MT stimuleert de productie van stofjes die als neurotransmitter fungeren (serotine, endomorfine) waardoor pijn vermindert en blijheid toeneemt;

4e  MT versnelt de bloedsomloop wat pijn verzacht;

5e MT verhoogt de hoeveelheid (diepe) herstelslaap met gevolgen voor de hormoonhuishouding (minder somatostatin) en neurotransmitters (minder Substantie P) wat uiteindelijk pijn verlaagt en stemming verbetert.

De biomedisch georiënteerde onderzoekers bedachten (pas) achteraf dat wellicht ook het volgende belangrijk is: 

6e  De kwaliteit van de interactie tussen therapeut en patiënt. De therapeut die aandacht geeft, wat op zich al stemming verbetert en stress vermindert. De patiënt die feedback geeft wat het mogelijk maakt de massage beter af te stemmen op de klachten.

Er zijn uiteenlopende visies van behandelaars op het masseren. Diverse stromingen hebben eigen beroepsverenigingen en opleidingen. Het volgende is een hoofdindeling:

1. Somatherapeuten (er is een Nederlandse Vereniging van Somatherapeuten) en

2. Psychosomatische en andere holistisch georiënteerde therapeuten zoals Trager.

Voor een indruk van de diversiteit aan massagesoorten, kan men terecht op de site www.uwmassagetafel.nl/massagesoorten . Hier staan 27 massagesoorten met elk een korte beschrijving. Ieder van deze massagesoorten is op internet te vinden met therapeuten die vertellen over hun MT. Vaak zijn er ook enthousiaste verhalen van deelnemers. Er zijn echter weinig wetenschappelijk verantwoorde effectstudies. Met de gebruikelijke zoektermen voor serieuze studies zoals systematic review en meta-analysis, vind je alleen Zweedse Massage –klassieke westerse massage- en de Shihatsu die haar oorsprong had in China en zich verder ontwikkelde in Japan.  Shihatsu is een traditionele geneeswijze met o.a. massage die zich richt op energiebanen in het lichaam. Men oefent druk op dezelfde energiepunten als acupunctuur, met de vingers en duimen en soms andere lichaamsdelen.

Beschrijving van de therapie

Onderstaande handmatige technieken komen bij veel massagesoorten voor:

• Effleuren (licht aanraken in strijkende beweging)
• Petriseren (kneden)
• Frictioneren (stevige drukpuntmassage)
• Vibreren (schudden of trillen)
• Tapoteren (kloppen)

Patiënten worden gewoonlijk liggend op een massagetafel gemasseerd. Eerst in buikligging, dan op de rug liggend. Massage werkt ontspannend, lijfelijk (spieren) maar ook gevoelsmatig. Bij psychosomatische of andere holistische vormen van massage (b.v. Trager) wordt de patiënt actief ingeschakeld. Dit kan zijn wanneer de patiënt aangeeft waar hij het meest “vast zit” of wanneer de behandeling een blokkade nadert. 

 De opbouw van de massage is verschillend. Een vrij gebruikelijke opbouw is de volgende, getuige wat in diverse effectstudies wordt aangehouden:

• Twee keer per week massage, gedurende vijf weken;
• Elke keer een half uur, gelijkelijk verdeeld over massage bij buik- en rugligging;
• Het masseren gaat globaal van boven (hoofdeinde) naar beneden (voeteinde)

Effectiviteit

Er is geen wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit  van MT bij parkinson. Dit behoeft niet perse aan MT te liggen. Er zijn n.l. onvoldoende wetenschappelijk verantwoorde effectstudies specifiek bij parkinson. Wel zijn er genoeg hoogwaardige studies naar de effecten van MT op klachten die ook bij parkinson veel voor komen. Hiervoor noemden we al de meta-analyse van Moyer et al.  Die leidde tot de conclusie dat MT voor de klachten angst en depressie ongeveer even effectief is als de veel toegepaste psychotherapie. De gemiddelde deelnemer aan MT is er na afloop beter aan toe dan 79% van de onbehandelde vergelijkbare patiënten. Ook voor pijnklachten is er een betekenisvol maar kleiner verschil (62%) tussen patiënten met/ zonder MT. Verder geven de onderzoekers als hun indruk dat behandelaars zich vooral moeten richten op stressreductie middels MT. Vanuit parkinson gezien is het jammer dat verminderen van stijfheid niet expliciet aan de orde komt.    

Nicole Cutler beschrijft uitkomsten van een vrij kleine effectstudie door het Touch Institute uit Florida (2002) dat wel specifiek over MT bij parkinson gaat. Dit toonde de volgende effecten:

• Door patiënten ervaren verbetering in hun dagelijks functioneren
• Verbeterde kwaliteit van de slaap;
• Daling van hun stress-hormoon niveaus.

Verder verwijst Cutler naar effectstudies bij parkinsonismen met onderscheid tussen meerdere massagesoorten (o.a. Trager, Alexander Techniek en Zweedse Massage). Steeds werd een verbeterd functioneren gevonden, variërend van verminderde stijfheid en beter slapen tot  minder tremor en meer uithoudingsvermogen in dagelijkse activiteiten.

Veiligheid

Massage is een veilige therapievorm, met name wanneer de therapeut vertrouwd is met de problematiek van parkinson. Wel is extra voorzorg nodig vanwege balansproblemen en ongecontroleerde bewegingen. Dit speelt vooral bij het op- en afstappen van de massagetafel.

Behandelaars

Hiervoor bleek al dat er een breed scala is aan behandelaars met MT als hoofdactiviteit. Deze beperken zich vaak tot één van de verschillende soorten massage. De meeste massage-sessies vinden vermoedelijk plaats bij therapeuten die zich in hun opleiding (tot b.v. fysiotherapeut) ook bekwaamden in MT. Wie parkinson heeft treft waarschijnlijk regelmatig zo’n therapeut voor oefeningen met name in motoriek en balans. Andere specifieke klachten, zoals stijfheid en pijn in nek plus schaouders, kunnen dan reden zijn voor de therapeut een proefmassage toe te passen. Therapeuten met MT “erbij” tref je ook aan in instellingen voor dagbesteding en/of voltijdverblijf voor senioren.

Wie een behandelaar zoekt met MT als hoofdactiviteit kan zich afvragen welke massagesoort (en welke therapeut) het beste past bij hem. Proefsessies met verschillende massagesoorten geven indien mogelijk, een goed beeld. De verschillen zijn groot. Zo is er de massage waarin de nadruk sterk ligt op het lichamelijke (b.v. Zweedse Massage). Het kan ook zijn dat iemand meer ziet in massage gecombineerd met bewegen en/of andere activiteiten zoals mediteren (b.v. Trager, Cesar-Mensendieck). En dan zijn er nog de massagesoorten die onderdeel zijn van een traditionele geneeswijze (b.v. Shihatsu). Wat psychosomatische therapeuten betreft, wijst de neuroloog Marten Klaver in zijn boek Zakendoen met Emoties op de mogelijkheid dat deze therapeuten met een mix van ontspanningsoefeningen (waaronder massage) verdrongen emoties kunnen vrijmaken die oorzaak waren van stress.

Wie op internet een behandelaar zoekt, merkt dat www.parkinsonnet.nl/zorgzoeker geen categorie “massagetherapeuten” kent.  Wel zijn er in ParkinsonNet fysiotherapeuten die ook massage geven.  In de richtlijn parkinson voor fysiotherapeuten wordt echter het toepassen van MT afgeraden omdat er onvoldoende bekend is over het effect. De Europese richtlijn voor fysiotherapie bij parkinson is wat positiever over MT met name bij het behandelen van de individuele problematiek bij patiënten. MT valt dan in de middelste van drie categorieën (“bewezen”, enig bewijs en geen bewijst). Wellicht is dit een argument om in individuele gevallen MT te proberen bij problemen die anders niet zijn te verhelpen. 

Vergoeding

Het is belangrijk dat de behandelaar gecertificeerd is. Niet alleen vanwege de te verwachten kwaliteit van de behandeling maar ook omdat dit voor zorgverzekeraars voorwaarde is voor vergoeding van de kosten. Het is verstandig om desgewenst bij de zorgverzekeraar vooraf te informeren of de behandeling door deze therapeut voor vergoeding in aanmerking komt. Veel verzekeraars vergoeden alleen wanneer de therapeut is aangesloten bij ParkinsonNet.

Literatuur en websites

Bega D. and Zadikoff C. (2014) Journal of Movement Disorders 7                                        
Complementary & Alternative Management of Parkinson’s Disease: An Evidence-Based Review of Eastern Influenced Practices

Hernandez-Reif M. et al (2002) Journal of Bodywork and Movement Therapies 6                     
Parkinson’s Disease symptoms are differentially affected by massage therapy vs. Progressive muscle relaxation; a pilot study

Klaver M. (2015) Uitgeverij SWP                                                                   
Zakendoen met Emoties

Moyer C.A. et al (2004) Psychological Bulletin 1 Touch Research Institute University of Miami              
A Meta-analysis of Massage Therapy Research

Overzicht van 27 massagesoorten met typering van elk

Website van de beroepsvereniging

Website van Nederlands Genootschap voor Sportmassage

Website van Belangenvereniging voor Beroepsbeoefenaars in Massage en Sportverzorgingsbranche

 Website Nederlandse Vereniging van Soma Therapeuten (iets ruimer dan alleen massage)