Latere toepassingen waren vooral:

a) cosmetische of esthetische lichttherapie bij huidaandoeningen
b) chrono-biologische lichttherapie bij een verstoorde biologische klok, leidend tot klachten zoals (winter) depressie en slaapproblemen.

Dit laatste is hier relevant want het tekort aan dopamine bij parkinson kan de biologische klok verstoren. Veel patiënten vinden de hieruit voortvloeiende klachten, zoals depressiviteit en slapeloosheid, erg lastig. Vaak lastiger nog dan primaire symptomen zoals stijfheid, trillen en moeite met evenwicht en lopen.

Omschrijving van de therapie

Doel van de therapie is het verstoorde regelsysteem voor slaap- & waakritmes (biologische klok) weer op orde te brengen. Dit regelsysteem zetelt in de middenhersenen (hypothalamus) en bestaat uit ongeveer 10,000 hersencellen. De biologische klok is van nature ingesteld op een slaap-waakritme van iets langer dan 24 uur. Deze klok is intern geprogrammeerd maar functioneert alleen goed met duidelijke externe prikkels [1]. Bij parkinson kan het hieraan ontbreken want het tekort aan neurotransmitters maakt de biologische klok minder ontvankelijk voor lichtprikkels. Lichttherapie fungeert als een versterkte externe prikkel voor de biologische klok. Dit resulteert in een betere timing bij het afscheiden van het slaaphormoon melatonine.

De therapie houdt in dat iemand zich op vaste tijdstippen blootstelt aan een intense belichting, als versterkte externe prikkel (Zeitgeber) voor zijn bio-ritmisch regelsysteem. Bij stemmingsproblemen is dit gewoonlijk aan het begin van de dag. Bij slaapproblemen is het tijdstip afhankelijk van het slaap-waakpatroon. De behandeling kan gebeuren in een ziekenhuis, praktijk of thuis. Elke sessie zit de patiënt vrij dicht (bijv. 30 cm) voor de lamp. Hij houdt de ogen open en kan verder iets anders doen zoals krant lezen of wat eten. In het begin van de lichttherapie is er begeleidende service door de leverancier van het apparaat met eventueel medische begeleiding. 

Effectiviteit en veiligheid

De effecten kunnen langs diverse lijnen ontstaan. De eerste lijn is de biologische klok die verbetert, met “beter slapen” als gevolg. Dit heft dan een slaaptekort op, ook als stress-factor uitmondend in depressiviteit. De biologische klok blijkt ook rechtstreeks invloed te hebben op de emotionele gesteldheid. Een herstelde biologische klok kan dus ook rechtstreeks depressies verhelpen. Een indirect effect is dat een verbeterde nachtrust meer energie (en een verbeterde dopaminespiegel) geeft voor activiteiten overdag.

Maar zijn dergelijke effecten ook hard aangetoond in gedegen onderzoek?

Voor patiënten met slaapproblemen en/of depressieve klachten in het algemeen, lijkt dit zeker het geval. Lichttherapie specifiek bij parkinson is echter (nog) niet echt wetenschappelijk onderbouwd. De studies waren namelijk te klein en/of niet systematisch genoeg van opzet om te voldoen aan de hoogste normen van wetenschappelijk onderzoek. Deze studies leverden echter wel allemaal aanwijzingen op voor een verbeterde slaap en/of gemoedstoestand door lichttherapie. Bovendien leverde dit aanwijzingen op dat lichttherapie de motoriek en de balans tussen dopamine en melatonine kan verbeteren.

Lichttherapie is een relatief veilige methode, mits enkele maatregelen in acht worden genomen. Zo is bij het behandelen van stemmingsproblemen een UV-filter voor de apparatuur beslist nodig. Verder moeten intensiteit en duur van de belichting met elkaar in evenwicht zijn. De timing van de belichting moet worden afgestemd op de specifieke problematiek van Parkinson.           

Behandelaars

In Nederland bieden veel poliklinieken en ggz-instellingen lichttherapie aan. Meestal is dit een behandeling tegen winterdepressie. Over het algemeen zal een behandelend arts een kuur voorschrijven van 5 tot 10 dagen. In andere gevallen zal het karakter van de lichttherapie (met name timing en duur van de belichting) afhangen van de aard van de indicatie.

Vergoeding verzekeraars

Lichttherapie in het ziekenhuis wordt vergoed vanuit het basispakket. Het betreft dan lichttherapie vanuit medische noodzaak, met name bij ernstige huidkwalen zoals psoriasis. Bij overige kwalen kan vergoeding plaats vinden vanuit de aanvullende verzekering, afhankelijk van de verzekeraar en het soort pakket. Soms is er alleen een (volledige) vergoeding wanneer de leverancier van de lamp door de verzekeraar is gecontracteerd.

Ook zonder vergoeding lijkt lichttherapie een kosteneffectieve behandeling vanwege de relatief lage kosten (de lichtinstallatie kost ongeveer 200 euro). Niet elke lamp is echter geschikt en geeft ook niet altijd het mooie effect dat de fabrikant belooft. Zie ook de test en beoordeling door de Consumentenbond.

Literatuur en bronvermelding

• Review Article (Hindawi Publishing Corporation. Parkinson’s Disease. Vol. 2012. Art. ID 767105 2012)
• Bright Light Therapy in Parkinson’s Disease: An Overview of the Background and Evidence
• Sonja Rutten, Chris Vriend, Odile v. d. Heuvel, Jan Smit, Henk Berendse and Ysbrand v. d. Werf

De tekst leunt zwaar op bovenstaande review die is gemaakt door deskundigen uit de sfeer van Psychiatrie, Neurologie, Slaap & Cognitie. Hun inventarisatie en beoordeling van relevante studies (naar uitkomst en onderzoekskwaliteit) heeft geleid tot een review met 86 literatuurverwijzingen. De Review is ook voorbereiding op een eigen (Amsterdams) onderzoek naar de effectiviteit van lichttherapie bij parkinson.

Lees hier het artikel over Inrarood lichttherapie in Parkinson Magazine

Online informatie

www.solg.nl SOLG = Stichting Onderzoek Licht en Gezondheid. De passage over de betekenis van licht (afgezien van lichttherapie) is ontleed aan wat op deze site staat over “ouderen meer licht, beter zien, beter functioneren”