Yoga en parkinson
Bewegen basis - Yoga
Wat is yoga?
Kort samengevat kan yoga worden omschreven als een verzameling houdingen en leefregels, zo’n vijfduizend jaar geleden bedacht in een deel van de wereld dat tegenwoordig bij India hoort. Deze houdingen en regels waren bedoeld om lichaam en geest voor te bereiden op meditatie. Om te kunnen mediteren moest je lang in dezelfde houding kunnen zitten en het was zaak om het lichaam hier beter tegen bestand te maken. Tegelijkertijd boden de leefregels handvatten om de drukke denkgeest onder controle te krijgen.
Verbeteren van de gezondheid
Pas recent – iets meer dan een eeuw geleden - werden deze leefregels en houdingen geïntroduceerd in onze westerse wereld en vormden ze de basis voor nieuwe, moderne en westerse vormen van yoga. Vooral de laatste decennia neemt de populariteit van yoga een vlucht, met name omdat er steeds meer aandacht komt voor onze gezondheid, zowel geestelijk als lichamelijk, en hoe we die zelf kunnen verbeteren.
Verschillende vormen van yoga
Wat yoga nu precies is, is dus lastig te beantwoorden; er zijn inmiddels tientallen stromingen en vormen met ieder hun eigen uitgangspunten en houdingen. Yoga4Parkinson gaat uit van de basisvorm van yoga: hatha yoga. Deze yogavorm omvat staande, zittende en liggende houdingen die vaak zowel dynamisch als statisch uitgevoerd worden. De bedoeling van al deze houdingen is om bewust contact te maken met het lichaam. De adem is daarbij een belangrijke schakel en helpt om de aandacht te focussen.
Yoga4Parkinson
Daarnaast maakt Yoga4Parkinson gebruik van elementen uit yin yoga, een rustige vorm van yoga waarbij houdingen langer worden aangehouden en de zwaartekracht gebruikt wordt om het lichaam dieper te laten ontspannen. Ook bevat een Yoga4Parkinsonles soms ingrediënten van restorative yoga. Letterlijk betekent dit ‘herstellende yoga’. Bij deze vorm van yoga wordt het zelfgenezende vermogen van het lichaam geactiveerd door diepe manieren van ontspanning. Het gaat bij deze vorm dus niet om activiteit, maar juist om rust en ontspanning in de verschillende liggende en zittende houdingen.
Preventieve geneeskunde
Preventieve geneeskunde – geneeskunde om ziekte te voorkómen in plaats van te genezen – wint snel terrein; steeds meer wetenschappers doen onderzoek naar de mogelijkheden om met behulp van leefstijlaanpassingen ziekte te voorkomen. Nu de kosten van de gezondheidszorg de pan uit rijzen, wordt het immers steeds interessanter om te kijken hoe mensen zelf een bijdrage kunnen leveren aan een langdurige gezondheid, en hoe met een gezonde leefstijl het risico op het krijgen van bepaalde ziektes verkleind zou kunnen worden. Naast voldoende bewegen en gezond eten zou ook het regelmatig beoefenen van yoga daar best eens een belangrijke rol in kunnen spelen.
Misverstanden over yoga
-
Om aan yoga te kunnen doen moet je heel lenig zijn
Yoga gaat niet om ‘zo lenig mogelijk’ zijn, het gaat erom wat iedere deelnemer zelf ervaart in een houding of oefening. Deze ervaring kan per deelnemer dus verschillen, en ook per week; een lichaam is geen dag hetzelfde. Het is eerder andersom: van yoga word je op den duur soepeler en leniger.
-
Yoga is voor zweverige types, niks voor mij dus
Yoga kán heel zweverig gemaakt worden, maar in de basis is het niets meer en niets minder dan (opnieuw) in contact komen met je lijf en daardoor met jezelf. In het hier en nu voelen hoe het met je is, met daarbij je adem als belangrijkste instrument, zonder daar meteen een oordeel aan te plakken; dat is toch een stuk minder zweverig dan in het verleden blijven leven of steeds met een niet-bestaande toekomst bezig zijn?
-
Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen toch geen yoga doen?
Yoga kan (vrijwel) altijd, hoe de ziekte zich ook uit. Zelfs als de bewegingsvrijheid op een gegeven moment ernstiger wordt beperkt, is yoga nog mogelijk. Tussen de beperkingen in zit namelijk altijd ruimte om – eventueel op een aangepaste manier – toch yogahoudingen te kunnen uitvoeren, eventueel zittend op een stoel of liggend in bed.
-
Mensen met parkinson hebben niets aan yoga
Integendeel! Er wordt steeds meer onderzoek gedaan, en uit die onderzoeken blijkt iedere keer opnieuw: yoga heeft verschillende positieve effecten bij de ziekte van Parkinson, zowel fysiek als mentaal. Yoga helpt bijvoorbeeld bij balansproblemen (een bekende parkinsonklacht), helpt het lichaam soepel en flexibel te houden en dankzij yoga blijft spierkracht behouden of wordt weer opgebouwd. Maar yoga helpt ook te ontspannen (het vooruitzicht van een progressieve aandoening kan behoorlijk stressvol zijn) en meer te leven in het hier en nu.
-
Yoga is vooral een vrouwending
Ook hier: integendeel! De houdingen en leefregels die de basis vormen van yoga, werden vijfduizend jaar geleden bedacht én beoefend door mannen, en in veel andere landen is het ook voor mannen heel normaal om aan yoga te doen. Gelukkig ontdekken ook steeds meer mannen in Nederland dat yoga een weldadige manier van bewegen is, waarbij niet alleen het hele lichaam wordt aangesproken en geactiveerd, maar ook aandacht is voor het ontwikkelen van mentale veerkracht.
Wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van yoga
Een groep Amerikaanse onderzoekers liet acht mensen met parkinson twee keer per week yoga doen. Na 12 weken werden deze mensen vergeleken met vijf proefpersonen die ook parkinson hadden, maar geen yoga deden. De kwaliteit van leven van de acht was verbeterd, en ook hun score op de MDS-UPDRS (De Movement Disorders Society Unified Parkinson Disease Rating Scale, een maat voor de ernst van de aandoening) was verbeterd.
Een ander onderzoek, uit Hong Kong, laat zien dat yoga, mindfulness en ademoefeningen mensen met de ziekte van Parkinson helpen om beter om te gaan met depressies en spanningen. Proefpersonen die yoga deden werden vergeleken met een groep mensen die alleen fysieke rek- en strekoefeningen deden. Beide groepen mensen hadden parkinson, waren nog mobiel en liepen zonder stok. In beide groepen was het effect van de fysieke oefeningen vergelijkbaar, maar in de groep die yoga deed, was een afname van spanningen en depressie te zien, leken mensen beter met de problemen die parkinson meebrengt te kunnen omgaan en meldden ze een betere kwaliteit van leven.
Meta-analyse
Zo zijn er meer onderzoeken, die allemaal één ding gemeen hebben: ze zijn nogal klein van opzet en dus is het lastig om er algemene conclusies uit te trekken die aan alle wetenschappelijke onderzoeksregels voldoen. Naar verwachting worden de komende jaren meer en grootschaligere onderzoeken opgezet. Dat is ook de conclusie van een meta-analyse (een onderzoek waarbij de uitkomsten van meerdere – kleinere - onderzoeken op een rijtje worden gezet) uit 2021. Voor deze analyse keken wetenschappers naar verschillende onderzoeken, en stelden vast in hoeverre aan alle regels voor wetenschappelijk onderzoek werd voldaan. Uiteindelijk doorstonden tien studies deze selectie; deze vormen de basis voor de meta-analyse. Ook hierin kwam een verbetering van motorische vaardigheden naar voren bij de mensen die aan yoga deden (gemeten met de MDS-UPDRS). De stabiliteit verbeterde, angst en depressie verminderden en de kwaliteit van leven werd als beter ervaren. Zoals gezegd stellen de onderzoekers van de meta-analyse echter dat meer en grootschaligere onderzoeken nodig zijn om deze conclusies te bevestigen.
In Nederland komt ook meer belangstelling voor yoga als onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. Dr. Anouk van der Heide van de Radboud Universiteit in Nijmegen bijvoorbeeld doet onderzoek naar stress en parkinson, en het effect dat mindfulness hierbij kan hebben. In het Yoga4Parkinson oefenboek zegt ze hierover: ‘Hoewel het lastig is om dit op een goede wetenschappelijke manier te onderzoeken, denken we wel degelijk dat je zelf invloed kunt uitoefenen op de mate waarin je stress ervaart. Door bijvoorbeeld aan yoga te doen, mindfulness te beoefenen of bewuster met je adem aan de slag te gaan, zou je wellicht het gevoel van stress kunnen reduceren.’
Ook onderzoekster Nienke de Vries van de Radboud Universiteit is geïnteresseerd in het effect van yoga op de symptomen van parkinson. Zij gaat dit, met steun van onder andere Yoga4Parkinson, wetenschappelijk onderzoeken door de ervaringen van deelnemers aan Yoga4Parkinsonlessen te inventariseren en te analyseren. Wij houden u op de hoogte.
‘Yoga4Parkinson is voor mij een fijn ontmoetingsmoment met lotgenoten. Een heerlijke manier om mijn lijf soepeler te krijgen en te houden. Ik ben niet zo’n sporter, maar dit uur zeg ik nooit af. En de docente weet precies wat wij voelen.’Ans
‘Sinds 2019 heb ik de diagnose parkinson. Ik ben een man van 60 jaar. De afgelopen anderhalf jaar volg ik op wekelijkse basis de yogales van Yoga4Parkinson. De lessen bestaan uit voor iedereen toegankelijke yogaoefeningen waarin een prikkel is verwerkt om je een beetje uit te dagen. Tijdens de lessen doe je oefeningen die je thuis gemakkelijk kunt nadoen. In mijn geval heb ik last van een stijver wordende onderrug en bekken. Na afloop van de les voelt mijn onderrug zeer ontspannen aan, en lijkt het alsof ik geen parkinson meer heb. Tijdens de les ontmoet je ook andere mensen met parkinson, dit geeft een fijn saamhorigheidsgevoel.’Ad
‘Allereerst wil ik zeggen dat de groep waarin ik zit voortreffelijk is. ik heb het naar mijn zin. Het zijn lotgenoten, die begripvol zijn. We kunnen over van alles praten, zonder enige schaamte. Het mentale aspect: ik word er rustig van en denk over zaken na waar ik normaal gesproken weinig of geen tijd voor neem. Je mag zijn wie je bent, je mag fouten maken, niets moet, maar mag. De belangrijkste regel bij onze yogales is vooral niet te hard je best doen, dus niet uitsloven. Wat doet yoga fysiek met mij? Ik merk dat mijn onderrugklachten zijn verminderd. Ik merk ook dat andere spieren en gewrichten worden belast, die ik normaliter niet oefen. De variatie in oefeningen is enorm, elke les is weer anders. Dit is ook de verdienste van de docente. Wat ook leuk is zijn de spreuken en wijsheden waarmee ze de les altijd begint. Dit neem je mee naar huis, in mijn geval zeer positief.’Charles
‘Sinds een aantal maanden behoor ik helaas ook tot de ‘parkinsonfamilie’. Na verwerking van de eerste shock ben ik gestart met Yoga4Parkinson. Enigszins sceptisch begon ik hieraan, maar reeds bij de eerste les voelde ik mij er thuis. Dit ten eerste door de stimulerende en inspirerende wijze van lesgeven door de docente. Ten tweede door de fijne sparringsmogelijkheden met de medecursisten. En ten derde de fysieke ontwikkeling als gevolg van de lessen. Mijn spierstijfheid en balans reageren positief op de oefeningen. Ik ben en word zeker geen slangenmens, maar het credo ‘goed is goed genoeg’ gaat voor mij zeker op. Verder werkt het combineren van fysieke oefeningen met een bewuste ademhaling goed voor mij. Ik ben dus blij met mijn ‘yogajuf met parkinson’ en deel haar levensvisie ‘Carpe fucking diem’.’Sonja
‘Wat ik als deelnemer aan de Yoga4Parkinsonlessen zie (ik heb zelf geen parkinson, maar doe wel mee met de yogalessen) is ontspanning bij de deelnemers met parkinson. Ze komen trouw, zijn blij en lachen als ze er zijn, maken een lolletje over de ongemakken, zijn ontspannen en doen de oefeningen hoe, wanneer en voor zover het gaat. Iedereen is met zichzelf in de weer zonder zich te vergelijken met anderen. Het is vooral gezellig en ontspannen, ook als er over parkinson wordt gepraat. Er wordt geluisterd naar elkaar, ideeën worden uitgewisseld, deelnemers dagen elkaar uit om te praten zonder te forceren en ze leren van elkaar. We leren ook zeker van de docente, door de filosofische start van elke les (met vooral een positieve, persoonlijke boodschap), de eerlijkheid in de les en doordat de docente de sfeer hiervoor creëert. Deelnemers leren echt van elkaar en stimuleren elkaar. Ik vind het een verrijking om onderdeel te zijn van deze mooie club mensen.’Angelique
‘Mijn conditie is verbeterd, ik ben afgevallen en de huisarts zag dat mijn buikspieren sterker zijn geworden. Maar ik vind vooral de gezelligheid onderling fijn. Je kan met elkaar praten, vragen stellen over parkinson maar ook over andere, gezellige dingen praten. Ik doe de les tegenwoordig mee op een stoel en dat is prima.’Ed
Expertise yogadocenten
Als onafhankelijke belangenbehartiger van iedereen met de ziekte van Parkinson en Parkinsonisme vindt de Parkinson Vereniging het belangrijk dat yogadocenten die les geven aan mensen met parkinson een bepaald niveau van expertise hebben om deze lessen op verantwoorde wijze te kunnen geven.
Yogadocenten die voldoen aan dit expertiseniveau (zie hieronder voor de voorwaarden) krijgen de gelegenheid zich te laten opnemen in het kwaliteitsregister Yoga4Parkinson. Alleen yogadocenten met deze inschrijving worden vermeld in de beweegzoeker op de website van de Parkinson Vereniging en worden daarmee door de vereniging aanbevolen.
Voorwaarden voor opname in het kwaliteitsregister Yoga4Parkinson
De yogadocent:
- heeft de e-learning Sporttrainersvoorparkinson.nl afgerond
- heeft de specialisatie-opleiding Yoga4Parkinson of Yoga bij Parkinson gevolgd en afgerond
- is aangesloten bij het kenniscentrum van Yoga4Parkinson
- (of yogastudio) beschikt over een klachtenregeling
- heeft een aansprakelijkheidsverzekering afgesloten
- handelt conform de richtlijnen in de privacywet AVG
- gaat akkoord met vermelding op de websites die verwijzen naar gecertificeerde Yoga4Parkinsondocenten
Rechten en plichten
Iedere inschrijving in het kwaliteitsregister is strikt persoonlijk en geldt niet voor andere docenten die werkzaam zijn onder dezelfde praktijknaam.
De yogadocent
- onderschrijft de missie en doelen van Yoga4Parkinson en het kwaliteitsregister Yoga4Parkinson.
- handelt conform deze doelen.
- begeleidt mensen met parkinson.
- plaatst op zijn/haar website een link naar de website van Yoga4Parkinson en de Parkinson Vereniging.
- plaatst desgewenst het logo van Yoga4Parkinson en/of de Parkinson Vereniging op zijn/haar website.
- houdt zijn/haar kennis actueel door het volgen van tenminste één bijscholings- of intervisie-dag per jaar.
- wordt vermeld op de websites van Yoga4Parkinson en de Parkinson Vereniging (mits ingeschreven in het kwaliteitsregister).
- betaalt eenmalig inschrijvingskosten en jaarlijks een contributie.